Henry Fonda
Henry Fonda (1970) | |||
Imię i nazwisko | Henry Jaynes Fonda | ||
---|---|---|---|
Data i miejsce urodzenia | 16 maja 1905 | ||
Data i miejsce śmierci | 12 sierpnia 1982 | ||
Zawód | aktor | ||
Współmałżonek | Margaret Sullavan | ||
Lata aktywności | 1935–1982 | ||
Odznaczenia | |||
|
Henry Jaynes Fonda[1] (ur. 16 maja 1905 w Grand Island, zm. 12 sierpnia 1982 w Los Angeles) – amerykański aktor filmowy i teatralny, patriarcha rodziny aktorskiej Fondów, ojciec Jane i Petera, dziadek Bridget. American Film Institute umieścił go na 6. miejscu na liście największych amerykańskich aktorów wszech czasów (The 50 Greatest American Screen Legends)[2].
Życiorys
Urodził się w Grand Island w stanie Nebraska jako syn Elmy Herberty (z domu Jaynes) i Williama Brace’a Fondy[3]. Przodkowie Fondów pochodzili z Genui we Włoszech, skąd w XV wieku przenieśli się do Holandii, a w 1642 do Ameryki Północnej[3].
Studiował dziennikarstwo na Uniwersytecie Minnesoty, ale odpadł na drugim roku[3]. W 1925 roku pracował w Retail Credit Company, firmie w Omaha, kiedy w wieku 20 lat został zaproszony do odegrania ważnej roli w amatorskiej produkcji Omaha Community Playhouse. Na profesjonalnej scenie po raz pierwszy wystąpił jako Ricky w przedstawieniu Ty i ja (You and I). W 1929 roku, gdy powrócił na Manhattan i University Players Guild, zagrał w spektaklu Diabeł i ser (Devil and the Cheese) z Margaret Sullavan, z którą dwa lata później się ożenił. Małżeństwo trwało ponad rok. Wkrótce udał się do Hollywood, aby kręcić filmy.
W 1935 roku zadebiutował jako Dan Harrow w komedii The Farmer Takes a Wife (Rolnik bierze żonę) z Janet Gaynor. W tym czasie poznał Jamesa Stewarta, a ich przyjaźń trwała aż do śmierci[3]. W 1936 roku Henry poślubił Frances Ford Seymour, wdowę po bogatym przemysłowcu. Mieli dwoje dzieci, także aktorów Jane i Petera. Małżeństwo zakończyło się tragicznie w 1950 roku – Frances po załamaniu nerwowym popełniła samobójstwo[3]. W tym samym roku Henry poślubił Susan Blanchard, z którą adoptował córkę, Amy. Para rozstała się w 1956. Czwartą żoną aktora była poznana na planie Wojny i pokoju włoska aktorka Afdera Franchetti. Również to małżeństwo okazało się nieudane. Dopiero piąty związek, ze znacznie młodszą byłą stewardesą Shirlee Adams, okazało się szczęśliwe. Shirlee towarzyszyła Henry'emu do samego końca[4].
W 1943 wstąpił do amerykańskiej marynarki wojennej, służąc jako kwatermistrz trzeciej klasy na pokładzie niszczyciela USS Satterlee na Pacyfiku, aż do 1946[5].
Wystąpił m.in. w westernach Miasto bezprawia (1946) Johna Forda, Gwiazda szeryfa (1957) Anthony’ego Manna, kameralnym filmie „jednego stołu” – Dwunastu gniewnych ludzi (1956) Sidneya Lumeta, filmie wojennym – Bitwa o Ardeny (1965) Ken Annakina, dramacie wojennym – Bitwa o Midway (1976) Jacka Smighta i psychologiczno-obyczajowym – Nad złotym stawem (1981) Marka Rydella, za rolę w którym zdobył w 1982 Nagrodę Akademii dla najlepszego aktora.
W 1981 otrzymał honorowego Oscara za całokształt dokonań.
Otrzymał amerykańskie medale kampanii – Medal obrony narodowej, Medal Wyzwolenia Filipin, Medal Azjatyckiego Teatru Pacyficznego (1905-1982)[5].
Zmarł 12 sierpnia 1982 w Los Angeles w wieku 77 lat po chorobie serca i raka gruczołu krokowego[5].
Filmografia
- 1937: Slim – Slim Kincaid
- 1938: Jezebel – Preston Dillard
- 1939: Młodość Lincolna (Young Mr. Lincoln) – Abraham Lincoln
- 1939: Bębny nad Mohawkiem (Drums Along the Mohawk) – Gilbert Martin
- 1940: Grona gniewu (The Grapes of Wrath) – Tom Joad
- 1941: Lady Eve (The Lady Eve) – Charles Pike
- 1943: Zdarzenie w Ox-Bow (The Ox-Bow Incident) – Gil Carter
- 1948: Fort Apache – ppłk Owen Thursday
- 1957: Dwunastu gniewnych ludzi (12 Angry Men) – przysięgły nr 8
- 1957: Gwiazda szeryfa (The Tin Star) – Morgan Hickman
- 1959: Dwa złote colty (Warlock) – Clay Blaisedell
- 1962: Jak zdobywano Dziki Zachód (How the West Was Won) – Jethro Stuart
- 1962: Najdłuższy dzień (The Longest Day) – gen. bryg. Theodore Roosevelt Jr.
- 1965: Bitwa o Ardeny (Battle of the Bulge) – ppłk Daniel Kiley
- 1968: Pewnego razu na Dzikim Zachodzie (C’era una volta il West/Once Upon a Time in the West) – Frank
- 1970: Spóźniony bohater (Too Late to Hero) – kpt. John G. Nolan
- 1970: Był sobie łajdak (There Was a Crooked Man...) – Woodward Lopeman
- 1976: Bitwa o Midway (Midway) – adm. Chester Nimitz
- 1977: Macki (Tentacles) – Whitehead, prezes Trojan Construction
- 1978: Rój (The Swarm) – dr Walter Krim
- 1979: Meteor – prezydent
- 1979: Miasto w ogniu – komendant Albert Risley
- 1981: Nad złotym stawem (On Golden Pond) – Norman Thayer Jr.
Nagrody
- Nagroda Akademii Filmowej
- Najlepszy aktor pierwszoplanowy: 1982 Nad złotym stawem
- Oscar za całokształt pracy aktorskiej: 1981
- Złoty Glob
- Najlepszy aktor w filmie dramatycznym: 1982 Nad złotym stawem
- Nagroda im. Cecila B. DeMille’a: 1980
- Nagroda BAFTA Najlepszy aktor: 1958 Dwunastu gniewnych ludzi
- Nagroda Tony
- Nagroda Specjalna: za całokształt pracy aktorskiej: 1979
Przypisy
- ↑ Personalidade: Henry Fonda (EUA). InterFilmes.com. [dostęp 2016-10-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-14)]. (port.).
- ↑ AFI’s 100 YEARS...100 STARS. American Film Institute. [dostęp 2018-12-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-13)]. (ang.).
- ↑ a b c d e Henry Fonda (16 de Maio de 1905). Filmow. [dostęp 2012-05-08]. (port.).
- ↑ MagdaM. Kosińska-Król MagdaM., Portrety bez upiększeń. Historie (nie)zapomnianych gwiazd Hollywood. Rozdział "Milczący Hank"., ISBN 978-83-8273-395-2 .
- ↑ a b c Hero Actors. valdezlink.com. [dostęp 2012-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-13)]. (ang.).
Linki zewnętrzne
- Henry Fonda w bazie IMDb (ang.)
- Henry Fonda w bazie Filmweb
- Henry Fonda w bazie Notable Names Database (ang.)
- p
- d
- e
- Wikiprojekt:Filmy
- p
- d
- e
1980 | |
---|---|
1981 | |
1982 |
|
1983 | |
1984 | |
1985 | |
1986 |
|
1987 |
|
1988 |
|
1989 |
|
1990 | |
---|---|
1991 |
|
1992 | |
1993 |
|
1994 | |
1995 |
|
1996 | |
1997 |
|
1998 |
|
1999 |
2000 | |
---|---|
2001 | |
2002 | |
2003 | |
2004 |
|
2005 |
|
2006 | |
2007 | |
2008 |
|
2009 |
2010 |
|
---|---|
2011 |
|
2012 | |
2013 | |
2014 |
|
2015 | |
2016 |
|
2017 |
|
2018 |
|
2019 |
- Wikiprojekt:Filmy
- p
- d
- e
- p
- d
- e
- Wikiprojekt:Filmy
- p
- d
- e
- p
- d
- e
- Wikiprojekt:Filmy
- p
- d
- e
- p
- d
- e
- Wikiprojekt:Filmy
- ISNI: 0000000120968690
- VIAF: 112378001
- ULAN: 500449578
- LCCN: n81066419
- GND: 11853422X
- NDL: 00620671
- LIBRIS: 53hlt7lp1p0k4pk
- BnF: 12606221f
- SUDOC: 027644111
- SBN: DDSV045373
- NLA: 35170225
- NKC: jn20000700545
- BNE: XX958957
- NTA: 069980071
- BIBSYS: 90852577
- CiNii: DA06319504
- Open Library: OL1455867A
- PLWABN: 9810628303705606
- NUKAT: n97068880
- J9U: 987007422475205171
- CANTIC: a10297558
- LNB: 000243472
- CONOR: 39663715
- BNC: 000044135
- KRNLK: KAC2018M2140
- LIH: LNB:j39;=BM
- PWN: 3901802
- Britannica: biography/Henry-Fonda
- Universalis: henry-fonda
- БРЭ: 5599429
- NE.se: henry-fonda
- SNL: Henry_Fonda
- VLE: henry-fonda
- Catalana: 0027353
- DSDE: Henry_Fonda
- Hrvatska enciklopedija: 20051