Milutin Milanković

Milutin Milanković

Милутин Миланковић

Data i miejsce urodzenia	28 maja 1879 Dalj
Data i miejsce śmierci	12 grudnia 1958 Belgrad
Zawód, zajęcie	matematyk, geofizyk i astrofizyk, inżynier budownictwa
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Milutin Milanković, cyrylicą: Милутин Миланковић (ur. 16 maja^?/28 maja 1879 w Dalju, zm. 12 grudnia 1958 w Belgradzie^[1]) – serbski matematyk, geofizyk i astrofizyk, inżynier budownictwa oraz pisarz i popularyzator nauki.

Jego dziadek Uroš był filozofem, a drugi dziadek, Mita, szefem sztabu serbskiej armii za panowania Michała Obrenowicia^[2]. Był synem Milana i Jelisavety, z d. Maučević^[2], jego ojciec był rolnikiem i handlarzem, a także lokalnym politykiem, zmarł gdy Milutin miał 8 lat^[3]. Miał sześcioro rodzeństwa; wraz ze swoją siostrą bliźniaczką był najstarszy^[4]. Trzech braci Milutina umarło z powodu gruźlicy jeszcze w dzieciństwie. Po śmierci ojca matka, babka i wuj zaczęli opiekować się dziećmi^[5]. 14 czerwca 1914 poślubił Kristinę Topuzović^[6], z którą miał syna Vasko^[2].

Urodził się w Dalju, położonym nad brzegiem Dunaju w Slawonii w Austro-Węgrzech, obecnie w żupani osijecko-barańskiej w Chorwacji. Z powodu słabego zdrowia podstawowe kształcenie Milutina przebiegało w domu, gdzie uczył się od guwernantek i korepetytorów^[5]. W wieku dziesięciu lat przeprowadził się do innego wuja, Pai Maučevicia, w pobliskim Osijeku, gdzie po raz pierwszy uczęszczał do szkoły publicznej. W 1902 ukończył studia z zakresu inżynierii lądowej na Uniwersytecie Technicznym w Wiedniu, dwa lata później jako pierwszy Serb uzyskał tu tytuł doktora nauk technicznych^[5]. Tytuł jego doktoratu to Beitrag zur Theorie der Druck-kurven^[6][7] (pol. Przyczynek do teorii krzywych ciśnienia). W zawodzie inżyniera – budowniczego mostów, wiaduktów i zapór z zastosowaniem żelbetu^[5], pracował w firmie Pittel do 1909, kiedy objął katedrę matematyki w Uniwersytecie w Belgradzie, gdzie później utworzył katedrę mechaniki nieba i był dziekanem Wydziału Filozoficznego. Pionier inżynierii rakietowej, dyrektor Obserwatorium Astronomicznego w Belgradzie (1948–1951)^[5].

Jego najbardziej znanym osiągnięciem jest opisanie cykli Milankovicia, gdzie zastosował metody matematyczne do rekonstrukcji warunków klimatycznych panujących dawniej na Ziemi, a także zależności orbity ziemskiej i zmian klimatycznych^[8]. Milanković badał trzy parametry orbity ziemskiej: inklinację (nachylenie) osi ziemskiej, jej precesję (zjawisko obracania się) i ekscentryczność orbity wokół Słońca. Stwierdził wyraźne oscylacje o okresach rzędu dziesiątek tysięcy lat^[9]. Było to rozwinięcie teorii Jamesa Crolla.

Teoria Milankovićia zyskała światową sławę dzięki publikacji jego krzywej promieniowania słonecznego w dziele Die Klimate der geologischen Vorzeit (1924), autorstwa klimatologa Wladimira Köppena i geofizyka Alfreda Wegenera. Następnie zaproszono go do współpracy przy dwóch podstawowych podręcznikach: klimatologii – Handbuch der Klimatologie (5 tomów, wyd. 1939) oraz geofizyki, Handbuch der Geophysik (1933)^[5].

Jego teoria nie została wówczas uznana, lecz współczesne badania osadów na dnach oceanicznych i rdzeni lodowcowych na Grenlandii i Antarktydzie zdają się potwierdzać rytmy Milankovicia^[8][10] o okresach 41 tys., 23 tys. oraz 100 tys. lat^[9][11].

Sformułował prawo insolacji i teorię epoki lodowcowej^[5][12]. Dokonał również modyfikacji kalendarza juliańskiego, w następstwie czego opracował kalendarz nowojuliański, przyjęty przez większość Kościołów prawosławnych, m.in. Kościół Grecji, Konstantynopola, Rumunii, Bułgarii, Cypru^[13].

Był stałym członkiem Serbskiej (od 1924) i członkiem korespondentem Jugosłowiańskiej Akademii Nauk i Umiejętności (od 1925)^[14].

Jego imieniem nazwano planetoidę (1605) Milankovitch oraz kratery na Księżycu i Marsie^[2][14].