Pasztunizacja

Pasztunizacja (paszto پښتون‌ جوړونه) lub patanizacja^[1][2][3] bądź afganizacja^[4][5][6] – dobrowolny lub przymusowy^[7][8] proces przyswajania języka paszto i kultury pasztuńskiej^[9].

Początki pasztunizacji sięgają VIII i IX wieku; wówczas na terenie dzisiejszego Afganistanu osiedlały się ludy tureckie, które z czasem zaczęły asymilować się z mieszkającymi tam plemionami pasztuńskimi^[10] . Jednym z takich ludów byli Chaladżowie, którzy zamieszkiwali regiony Ghazni, Kalatu i Zabulistanu. Zawierali oni małżeństwa z miejscowymi Pasztunami oraz stopniowo przyjmowali ich kulturę. Część Chaladżów opuściła teren Afganistanu i przeniosła się na teren subkontynentu indyjskiego, w XIII wieku założyli oni Sułtanat Delhijski oraz rządzącą nim dynastię Chaldżiów^{[11][12][13][14][15]}.

Proces pasztunizacji był przeprowadzany również poprzez osiedlanie się Pasztunów na terenach zamieszkiwanych przez inne ludy^[16], które pod wpływem silnej pozycji politycznej Pasztunów przyjmowały ich kulturę oraz język^[17]; odbywało się to na początku XVI wieku w regionie Peszawaru leżącego ówcześnie w granicach Sułtanatu Delhijskiego^[18]. Proces ten nasilił się w Imperium Durrani założonym przez Ahmeda Szaha Abdalego w połowie XVIII wieku; Pasztuni osiedlali się wówczas na północy kraju, zdominowanej przez Persów^[16]. Pasztuńskie osadnictwo w tym tereni było również inicjowane przez Imperium Brytyjskie w latach 80. XIX wieku; miało to na celu powstrzymać potencjalną rosyjską ekspansję w kierunku Indii^[19]. W ramach pasztunizacji, pod koniec XIX wieku w Afganistanie miały miejsce prześladowania ludności hazarskiej^[20].

Panujący w latach 1919-1929 król Afganistanu Amanullah Chan mianował Mohammada Gula Chama Momanda na wicegubernatora Balchu; prowadził politykę pasztunizacji między innymi poprzez zmianę persko- i tureckojęzycznych nazw geograficznych na pasztuńsko języczne oraz poprzez przekazywanie pastwisk ludności pasztuńskiej, które należały wcześniej do Tadżyków i Uzbeków^[21]. Pasztunizacja była realizowana również w prowincjach Dżozdżan, Sar-e Pol i Farjab; w tych regionach używanie nie-pasztuńskich nazw miejscowości było karane grzywną^[21].

Kolejni królowie Afganistanu, Mohammad Nader Szah i Mohammad Zaher Szah, również próbowali kontynuować politykę pasztunizacji^[22][23]. W 1939 roku zaprzestano nauczania w afgańskich szkołach w języku perskim, zastępując go językiem paszto^[24]. Nieznajomość tego języka przez uczniów przyczyniła się do paraliżu afgańskiego systemu edukacji oraz upowszechnienia się zjawiska analfabetyzmu^[24]. Po kilku latach władze przywróciły w perskojęzycznych regionach naukę w języku perskim^[24]. W latach 1939–1978 prowadzono kursy języka paszto, obowiązkowe dla afgańskich urzędników oraz pracowników banków; nie przyniosły one oczekiwanych rezultatów, ponieważ większość perskojęzycznych osób uczęszczających na te kursy nie potrafiła czytać ani pisać w języku paszto^[24].

Podczas władzy Talibów, w zamieszkanej głównie przez Uzbeków prowincji Farjab ludność nie mogła posługiwać się ojczystym językiem, była zmuszana do używania języka paszto^[8][25].

Część Ajmaków zamieszkujących afgańską prowincję Ghor przyjęła język paszto^[26]. Aktualnie pasztunizacji podlegają również Tadżycy i Uzbecy, którzy osiedlają się na terenach zamieszkanych przez Pasztunów^[9].

Ludność perska zamieszkująca Afganistan krytykowała wydawanie nowych dokumentów tożsamości wyłącznie w języku paszto^[27], mimo, że język perski również ma w tym kraju status języka urzędowego^[28]. Kontrowersyjny był również sposób rejestrowania pochodzenia etnicznego w elektronicznych aktach urodzenia poprzez uznanie wszystkich mieszkańców Afganistanu za Afgańczyków; według ludności niepasztuńskiej, taki sposób rejestracji pochodzenia narzuca im pasztuńską tożsamość etniczną^[29][30].

Według Międzynarodowej Grupy Kryzysowej, były prezydent Afganistanu Aszraf Ghani dokonywał nominacji w rządzie wyłącznie na podstawie pochodzenia etnicznego^[a][31].

W 2016 roku jeden z pracowników biura prezydenckiego ujawnił rozwiązania umożliwiające zwalnianie z niego osób o innej etniczności niż pasztuńska, by na ich miejsce zatrudniać Pasztunów^[32].

• PandavP. Nayak PandavP., Pakistan, society and politics, 1984 .
• HafeezH. Malik HafeezH., Soviet-American relations with Pakistan, Iran and Afghanistan, 1987, ISBN 0-333-40853-5 .
• Joseph TheodoreJ.T. Arlinghaus Joseph TheodoreJ.T., The Transformation of Afgham Tribal Society: Tribal Expansion, Mughal Imperialism and the Roshaniyya Insurrection, 1450-1600, 1988, OCLC 18996657 .
• Institute of Objective Studies: Journal of Objective Studies, Volume 1. 1989.
• Akbar SalahuddinA.S. Ahmed Akbar SalahuddinA.S., Pakistan Society: Islam, Ethnicity, and Leadership in South Asia, 1997, ISBN 978-0195778373 .
• CraigC. Baxter CraigC., Islamic Conquest, 1997 .
• Sejjed MasudS.M. Pohaniar Sejjed MasudS.M., ظهور مشروطیت و قربانیان استبداد در افغانستان, 1997–1998 .
• TourajT. Atabaki TourajT., JohnJ. O'Kane JohnJ., Post-Soviet Central Asia, 1998, ISBN 1-86064-327-2 .
• Ghulam HazratG.H. Kuszan Ghulam HazratG.H., سرگذشت ملت مظلوم افغانستان در مسیر سدهٔ بیستم, 1999 .
• Radhey ShyamR.S. Chaurasia Radhey ShyamR.S., . History of medieval India: from 1000 A.D. to 1707 A.D, 2002, ISBN 81-269-0123-3 .
• Barnett RichardB.R. Rubin Barnett RichardB.R., The fragmentation of Afghanistan: state formation and collapse in the international system, 2002, ISBN 0-300-09519-8 .
• WillemW. Vogelsang WillemW., The Afghans, 2002, ISBN 0-631-19841-5 .
• ErinnE. Banting ErinnE., Afghanistan - The People, 2003, ISBN 0-7787-9336-2 .
• TomT. Lansford TomT., A Bitter Harvest: US foreign policy and Afghanistan, 2003, ISBN 0-7546-3615-1 .
• MohammadM. Yunus MohammadM., AradhanaA. Parmar AradhanaA., South Asia: a historical narrative, 2003, ISBN 0-19-579711-6 .
• MarshallM. Cavendish MarshallM., World and Its Peoples: The Middle East, Western Asia, and Northern Africa, 2006, ISBN 0-7614-7571-0 .
• Josef WaleedJ.W. Meri Josef WaleedJ.W., Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia, 2006, ISBN 0-415-96691-4 .
• ShowickS. Thorpe ShowickS., EdgarE. Thorpe EdgarE., The Pearson General Studies Manual 2009, 1/e, 2009, ISBN 978-81-317-2133-9 .

• Bedrohte iranische Sprachen bewahren (niem.)
• Brief History of the Hazaristan Independence Movement (ang.)
• Ethnic Groups in Afghanistan (ang.)
• Ethnicity and Tribe (ang.)
• Five Nations that Deserve to be Independent (ang.)
• Language and Literacy (ang.)
• Wer ist ein Afghane? (niem.)
• What peace means for Afghanistan’s Hazara people? (ang.)
• Wie fünf Forschende für die Sprachen der Pamir-Region kämpfen (niem.)
• ادامه جنجال 'دانشگاه یا پوهنتون' در مجلس افغانستان (pers.)