Wieczornik
 Morfologia (wieczornik damski) | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | |||
| Rząd | kapustowce | ||
| Rodzina | kapustowate | ||
| Rodzaj | wieczornik | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Hesperis L. Sp. Pl. 663. 1753[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Hesperis matronalis L.[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
| |||
| |||
Wieczornik (Hesperis L.) – rodzaj roślin należący do rodziny kapustowatych. Należy do niego ok. 25[5][6][7]–50[8][9][4] gatunków roślin pochodzących z basenu Morza Śródziemnego oraz terenów Azji o umiarkowanym klimacie[8]. Rośliny te rosną w lasach, na terenach skalistych, także na siedliskach ruderalnych. Wieczornik damski jest popularną rośliną ozdobną sadzoną w ogrodach[5].
Rozmieszczenie geograficzne
Rodzaj najbardziej zróżnicowany w południowo-wschodniej Europie (tu rośnie 14 gatunków[5]), w centralnej i południowo-zachodniej Azji[7], obecny także w północnej Afryce[6]. Jeden gatunek (wieczornik damski Hesperis matronalis) jest rośliną inwazyjną rozprzestrzenioną w Ameryce Północnej, w Argentynie i Chile w Ameryce Południowej[6] i Azji wschodniej[7].
W Polsce rosną dwa gatunki rodzime i dwa obce, przejściowo dziczejące[10].
- Gatunki flory Polski
Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[10], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[4]
- wieczornik damski Hesperis matronalis L.
- wieczornik śnieżny Hesperis nivea Baumg. ≡ Hesperis matronalis subsp. nivea (Baumg.) E.P.Perrier
- wieczornik leśny Hesperis sylvestris Crantz – efemerofit
- wieczornik żałobny Hesperis tristis L. – efemerofit
Morfologia
- Pokrój
- Rośliny dwuletnie i byliny osiągające do 0,9 m wysokości. U różnych gatunków pędy w różnym stopniu owłosione[5]. U gatunków owłosionych włoski rozwidlone, często zmieszane z jednokomórkowymi gruczołkami. Pęd prosto wzniesione, zwykle nierozgałęziony, rzadziej rozgałęziający się[6][7].
- Liście
- Łodygowe i odziomkowe podobne do siebie, ogonkowe[7], zwykle zwężone u nasady[5]. Blaszka całobrzega lub ząbkowana, czasem pierzasto wcinana[6][7].
- Kwiaty
- Zebrane w groniasty, wydłużający się podczas owocowania kwiatostan. Działki kielicha cztery, wewnętrzna para woreczkowato rozszerzona. Płatki korony także cztery, białe, różowe lub w odcieniach czerwieni, żółte lub pomarańczowe[5][7]. Płatki w górnej części zaokrąglone, w dolnej wyciągnięte w paznokieć, znacznie dłuższe od działek kielicha. Pręcików 6, z czego dwa dłuższe. Pylniki podługowate do równowąskich, na szczycie tępe. U nasady pręcików dwa miodniki. Słupek krótki, ze znamieniem stożkowatym, rozwidlonym[6][7].
- Owoce
- Silnie wydłużone, wielonasienne łuszczyny[5] czterokanciaste lub zaokrąglone na przekroju[6][7].
Biologia
Rośliny obcopylne, zapylane przez owady, zwłaszcza motyle[5].
Systematyka
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny kapustowatych (Brassicaceae), rzędu kapustowców (Brassicales)[2][11]. W obrębie rodziny należy do plemienia Hesperideae[12].
- Wykaz gatunków[9]
- Hesperis anatolica A.Duran
- Hesperis armena Boiss.
- Hesperis balansae E.Fourn.
- Hesperis bicuspidata (Willd.) Poir.
- Hesperis blakelockii F.Dvořák
- Hesperis boissieriana Bornm.
- Hesperis borbasii F.Dvořák
- Hesperis bottae E.Fourn.
- Hesperis breviscapa Boiss.
- Hesperis buschiana Tzvelev
- Hesperis cilicica (Siehe ex Bornm.) A.Duran
- Hesperis ciscaucasica F.Dvořák & V.I.Dorof.
- Hesperis dinarica Beck
- Hesperis dvorakii D.A.German
- Hesperis hamzaoglui A.Duran
- Hesperis hedgei P.H.Davis & Kit Tan
- Hesperis hirsutissima (N.Busch) Tzvelev
- Hesperis hyrcana Bornm. & Gauba
- Hesperis inodora L.
- Hesperis isatidea (Boiss.) D.A.German & Al-Shehbaz
- Hesperis kitiana P.H.Davis
- Hesperis kotschyi Boiss.
- Hesperis kuerschneri Parolly & Kit Tan
- Hesperis kurdica F.Dvořák & Hadač
- Hesperis laciniata All.
- Hesperis luristanica F.Dvořák
- Hesperis matronalis L. – wieczornik damski
- Hesperis microcalyx E.Fourn.
- Hesperis multicaulis Boiss.
- Hesperis nivalis Boiss. & Hausskn.
- Hesperis novakii F.Dvořák
- Hesperis odorata F.Dvořák
- Hesperis ozcelikii A.Duran
- Hesperis pendula DC.
- Hesperis persica Boiss.
- Hesperis pisidica Hub.-Mor.
- Hesperis podocarpa Boiss.
- Hesperis sibirica L.
- Hesperis slovaca (F.Dvořák) F.Dvořák
- Hesperis steveniana DC.
- Hesperis straussii Bornm.
- Hesperis sylvestris Crantz – wieczornik leśny
- Hesperis syriaca (DC.) F.Dvořák
- Hesperis theophrasti Borbás
- Hesperis thyrsoidea Boiss.
- Hesperis tosyaensis A.Duran
- Hesperis tristis L. – wieczornik żałobny
- Hesperis turkmendaghensis A.Duran & Ocak
Zastosowanie
Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne.
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-10] (ang.).
- ↑ a b Hesperis. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2009-02-04].
- ↑ a b c Hesperis L.. [w:] Plants of the World Online [on-line]. Royal Botanic Gardens Kew. [dostęp 2022-08-28].
- ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 163. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c d e f g Ihsan A. Al-Shehbaz: Hesperis. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-02-11].
- ↑ a b c d e f g h i Hesperis. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-02-11].
- ↑ a b GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
- ↑ a b Hesperis. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-02-11].
- ↑ a b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 93, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ List of Genera in BRASSICACEAE (not fully reorganized), [w:] Vascular plant families and genera, Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2010-11-20] (ang.).
- ↑ Genus Hesperis L.. [w:] U.S. National Plant Germplasm System [on-line]. United States Department of Agriculture Agricultural Research Service. [dostęp 2022-08-28].
